مقدمه:
شهرستان درگز درشمال استان خراسان واقع شده که ازشمال به کشور ترکمنستان ،ازجنوب به شهرهای چناران ومشهد ،ازشرق به شهرستان کلات وازغرب به شهرستان قوچان وجمهوری ترکمنستان محدود بوده ومساحت آن حدود 3845 کیلومترمربع می باشد .قسمت اعظم محدوده درگز را کوههای شمالی خراسان دربرگرفته وآن را به صورت دره ای خوش آب وهوا وحاصلخیز برای تولیدات کشاورزی ورونق دامداری درآورده است این شهرستان درطول جغرافیایی 7/59 شرقی وعرض جغرافیایی 28/37 شمالی ازنصف النهار گرینویچ واقع شده وحدود 26/1 درصد از مساحت استان رادربرمی گیرد وازنظر وسعت بیست ویکمین شهرستان استان می باشد .
این شهرستان دارای 4بخش (چاپشلو ،نوخندان ،لطف آباد ،مرکزی )و4نقطه شهری با7دهستان و172 آبادی می باشد .
جمعیت شهرستان : 82771نفر می باشد که 5/52% شهرنشین و5/47% روستانشین می باشد.طبق مقایسه با آمارسالهای قبل پیش بینی می گردد که به تدریج سکونت درنقاط شهری افزایش ودرنقاط روستایی کاهش می یابد واین مسئله باعث ایجاد مشکلاتی مانند افزایش بیکاری درشهرها وایجاد شغلهای کاذب وکاهش نیروی کار دربخش کشاورزی و...می باشد .می توان ازطریق رونق بخشیدن به اقتصاد وتوسعه روستاها وتأمین سلامت وامنیت غذایی مردم ،اجرای بستر مناسب جهت اجرای طرحهای اشتغالزایی ،توسعه صادرات محصولات کشاورزی وافزایش ارزش محصولات باگسترش کمی وکیفی صنایع تبدیلی وغذا که مانع مهاجرت روستائیان به شهرها شود که این خود ازاهداف وزارت جهادکشاورزی می باشد .
طرح افزایش راندمان آبیاری
وضعیت منابع آبی : بارش سالانه شهرستان درگز 300-180 میلیمتر می باشد . این شهرستان جز مناطق نیمه خشک محسوب می شود .منابع آب مورد استفاده کشاورزی شهرستان ازطریق منابع آبی سطحی و آب زیرزمینی تأمین می گردد .
منابع آب سطحی : شامل رودخانه های درونگر ،زنگلانلو می باشد که قسمت قابل توجهی از اراضی زراعی رامشروب می نماید .
الف – رودخانه درونگر : این رودخانه ازارتفاعات باجگیران سرچشمه گرفته ودرامتداد مرز ایران وترکمنستان جریان دارد که درانتها وارد خاک جمهوری ترکمنستان می گردد . وعمده ترین رودخانه منطقه بود ودبی پایه این رودخانه 6/1-5/1 مترمکعب در ثانیه می باشد .
ب- رودخانه زنگلانلو : این رودخانه ازبهم پیوستن رودخانه های گرنی ،سنگرسو وتیرگان به وجود می آید وازارتفاعات الله اکبر ،هزارمسجد ،کوه کماس وریشخوار سرچشمه می گیرد وپس از عبور ازتنگه دوآبی به سمت شمال تغییرمسیر می دهد.ودرشمال روستای حاتم قلعه از مرز ایران خارج می شود . وبه دشت قره قوم کشور ترکمنستان می ریزد . دبی پایه این رودخانه درحدود 8/1-7/1 مترمکعب درثانیه می باشد .
میزان کل آبهای سطحی (سالیانه ) دراین شهرستان 73,000,000 مترمکعب است .
منابع آب زیرزمینی :
درسطح شهرستان 86 حلقه چاه کشاورزی که تخلیه سالیانه آنها 825/47 میلیون مترمکعب گزارش شد .
وهمچنین تعداد 94 رشته قنات و35 دهانه چشمه به ترتیب باتخلیه سالیانه 62/23 و708/43 میلیون مترمکعب نیز تأمین کننده آب مورد نیاز کشاورزی وشرب دردشت این شهرستان می باشد .
پتانسیل آبهای زیرزمینی این شهرستان 64,300,000 مترمکعب می باشد وسالیانه میزان 115,332,000 مترمکعب دربخش کشاورزی مصرف می شود که بیش از 84% منابع آبی شهرستان دربخش کشاورزی استفاده می شود .
میانگین بارش سالانه
تعداد رودخانه ها
میزان آبهای سطحی سالانه (مترمکعب )
پتانسیل آبهای زیرزمینی (مترمکعب )
میزان آب مصرفی بخش کشاورزی (مترمکعب )
300- 180
2
73,000,000
64,300,000
115,333,000 ریال
وضعیت منابع طبیعی :
وسعت عرصه منابع طبیعی این شهرستان جمعاً 378415 هکتار می باشد . که 46/83%ازکل مساحت شهرستان و 12/1% ازکل منابع طبیعی استان رادر برمی گیرد . عرصه منابع طبیعی شهرستان به تفکیک مراتع ،جنگلها وبیابانها به شرح ذیل می باشد .
الف- مراتع : مجموع وسعت مراتع شهرستان 379651 هکتار بوده که ازنظر وضعیت مرتع 2/27% آن را مراتع خوب (درجه 1 ) و1/64% آن رامرتع متوسط (درجه 2) و7/8% آن رامراتع فقیر (درجه 3 ) تشکیل می دهند .
ب- جنگلها : وسعت جنگلهای این شهرستان 41764 هکتار می باشد که شامل جنگل ارس وجنگل پسته و همچنین این شهرستان یکی ازذخیره گاههای مناسب درخت ارغوان می باشد . که سالیانه مقدار قابل توجهی بذر این درخت جنگلی به دیگر نقاط استان فرستاده می شود . ازنظر وضعیت 3/91% آن را جنگلهای حفاظتی و 2/1% آن را جنگلهای مخروبه و 5% آن دردست کاشت می باشد .
ج- بیابانها وشنزارها : سطح بیابانهای شهرستان 7000 هکتار بود که معادل 5/0 استان می باشد .
پارک ملی تندوره : تنها پارک ملی استان است که 37000 هکتار از وسعت شهرستان رادربرمی گیرد و دارای متنوعترین گونه های جانوری و گیاهی است .
سطح کل اراضی (هکتار ) :
مساحت اراضی قابل کشت 36،323 هکتار می باشد . که 7/9% ازمساحت شهرستان رادربرمی گیرد . تعداد بهره بردار دراین بخش 11,430 نفر می باشد . مساحت اراضی قابل کشت وتعداد بهره بردار دراین بخش نشان می دهد که کشاورزی دراین شهرستان ازنوع خرده مالکی بوده وسهم هر بهره بردار ازاراضی قابل کشت به طور متوسط 35/3 هکتار می باشد . که این مشکلاتی ازجمله پائین بودن سطح مکانیزاسیون شهرستان و افزایش هزینه ها درمراحل مختلف کاشت ، داشت وبرداشت محصول وکاهش درآمد کشاورزان رابه دنبال دارد.
وضعیت سطح زیر کشت ومیزان تولید محصولات زراعی :
سطح زیر کشت محصولات زراعی شهرستان 37110 هکتار می باشد که 59/56% آن به کشت گندم و82/14% آن به کشت جو و83/10% به کشت کنجد (دیم ) و 12/5% به کشت پنبه ومابقی به کشت سایر محصولات زراعی اختصاص دارد . مستعدترین دهستانها درخصوص محصولات زراعی دهستان تکاب وشهرستانه ودرونگر بود .