کار چه جایگاهی در مبانی دینی و اعتقادی مادارد؟ آیا فرهنگ موجود کار در جامعه ما بافرهنگ دینی و ملی‌مان هماهنگ و همخوان‌است؟ آیا دین اسلام ما را به کار و کوشش و تلاش‌دعوت کرده است یا به تن‌پروری؟
کار چه جایگاهی در مبانی دینی و اعتقادی مادارد؟ آیا فرهنگ موجود کار در جامعه ما بافرهنگ دینی و ملی‌مان هماهنگ و همخوان‌است؟ آیا دین اسلام ما را به کار و کوشش و تلاش‌دعوت کرده است یا به تن‌پروری؟ حقیقت این‌است که هم فرهنگ دینی ما و هم فرهنگ ملی مامشوق کار و کوشش است و فرهنگ کار فعلی ما باباورهای دینی و ملی متضاد است. پیامبرعظیم‌الشان اسلام حضرت محمد مصطفی (ص)دست کارگر را می‌بوسید و از افراد بیکار و تنبل‌خشنود و راضی نبود و همواره در کارکردن ازدیگران پیش می‌گرفت، اما وضعیت امروز جامعه‌ما به جایی رسیده است که کار کردن عیب است وبچه‌های کارگران و کشاورزان ترجیح می‌دهند که‌عنوان کار پدر خود را جایی اعلام نکنند.
این درشرایطی است که سایر ملت‌ها به خصوص‌ملت‌های اروپایی و مردم غیرمسلمان جهان به‌شدت برای کار ارزش قائل هستند و در کار وکوشش و عمل به دستورات و توصیه‌های قرآن‌مجید و روایات پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) درزمینه کار از ما پیشی گرفته‌اند.
● جایگاه فرهنگ کار در اسلام
یکی از موضوع‌هایی که همیشه مورد تاکیددین اسلام قرار گرفته، بحث کار و کوشش و پرهیزاز بطالت و مبنا قرار دادن کار برای شکوفایی‌استعدادهای انسان و تربیت اوست و این امر هم‌در قرآن و هم در سنت قابل مشاهده است.مرحوم استاد مرتضی مطهری در کتاب تعلیم وتربیت در اسلام، یکی از بهترین راه‌های تربیت‌افراد را کار می‌داند و حدیث شریفی از نبی اکرم(ص) نقل می‌کند که(النفس ان لم تشغله شغلک)یعنی اگر تو خودت را متوجه کاری نکنی، نفس تورا مشغول به خودش می‌کند.
بنابراین از نظرمبنایی، ما آموزه‌های گرانبهایی درباره کار داریم‌که متاسفانه مانند بسیاری از آموزه‌های دیگر دینی‌ما در کتابخانه‌ها مضبوط و کمتر در میدان عمل به‌آن توجه شده است. در قرآن مجید، آیات‌زیادی درباره ارزش کار و تاکید بر عمل صالح‌وجود دارد. قرآن به شدت انسان را از حرف‌زدن‌های بی‌عمل منع و همواره تاکید می‌کند که‌فضل خدا نصیب کسانی خواهد شد که اهل جهد وکوشش و تلاش باشند. در آیات ۳۹ تا ۴۱ سوره‌نجم آمده است: و این که برای انسان بهره‌ای جزسعی و کوشش او نیست و سعی او به زودی دیده‌می‌شود و سپس به او جزای کافی داده خواهدشد. در یکی دیگر از آیات آمده است: آن کسی‌که سرای آخرت را بطلبد و سعی و کوشش خود رابرای آن انجام دهد، در حالی که ایمان داشته‌باشد، سعی و تلاش او پاداش داده خواهد شد.
(سوره اسراء، آیه ۱۹)
براساس یکی دیگر از آیات قرآن، هر کسی‌مسئول کاری است، که انجام داده و بایدعکس‌العمل آن را چه خوب و چه بد پذیرا باشد.در آیه ۳۸ سوره مدثر به صراحت این موضوع‌مطرح شده است که هر کسی در گرو اعمال‌خویش است. آیه ۹۷ سوره نحل بیانگر این‌مطلب است که هر کس عمل صالح کند، خواه مردباشد، خواه زن، به او حیات پاکیزه می‌بخشیم وپاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام داده‌اند، خواهیم داد.
● ارزش کار در سنت
در روایات است وقتی که پیغمبر اکرم (ص) ازجنگ تبوک برمی‌گشتند،(سعد) یکی از انصار به‌استقبال ایشان آمد و با وی مصافحه کرد. حضرت‌دیدند که دست‌های او زبر و خشن شده و پینه‌بسته است، از وی سوال فرمودند چه کار کردی که‌دست‌هایت این قدر خشن شده است؟ سعدعرض کرد یا رسول‌ا... زیاد بیل زده‌ام. چون‌مجبور بودم برای نان زن و بچه‌ام کار کنم.حضرت دست‌های سعد را گرفتند و بوسیدند وفرمودند: این دستی است که در آتش نخواهدسوخت. نظیر این مطالب در زندگی پیامبر و ائمه‌اطهار زیاد است. این نشان می‌دهد که کار وکارگری در نزد اولیا خدا چقدر ارزش و عظمت‌دارد.
▪ حضرت رسول اکرم (ص) :
کسی که برای‌تامین زندگی خانواده‌اش زحمت می‌کشد،همچون کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند -بر امت خویش، بیش از هر چیز از شکم پرستی وپرخوابی و بیکاری بیمناکم - از رحمت خدا دوراست هر کس که بار زندگی خویش را به روی‌دوش مردم افکند - خداوند متعال دوست داردهنگامی که یکی از شما مسلمانان کاری را انجام‌می‌دهد با دقت لازم کارش را ارائه دهد - آن‌کس که از زحمت و تلاش و دسترنج خویش‌خورد، در روز قیامت مثل برق از پل صراطمی‌گذرد.
▪ حضرت علی (ع):
برترین کار آن است که‌رضای خدا در آن خواسته شود - انسان مومن‌همیشه اوقات مشغول کار است - کسی که کار کند،نیرویش افزون گردد. روزی‌ها دارای وسیعه وسببی هستند، بنابراین در به دست آوردن روزی،به روش خوب و پسندیده عمل کنید و نیکویی رابکار برید - خداوند انسان دارای شغل و حرفه که‌امانتدار باشد را دوست می‌دارد - بر شما باد که‌دست از کار و تلاش برندارید چه در حال نشاط وچه در حال کسالت - به وسیله کار و کوشش، ثواب‌و پاداش بدست می‌آید نه با کسالت و تنبلی - به‌وسیله کارهای شایسته و نیک، درجات وارزش‌های انسان‌ها بالا می‌رود - عمل و کارمعرف انسان مومن است - هیچ کس از شما در راه‌خدا شب را به صبح نرسانید که با ارزشتر از کسی که‌برای رفع نیازهای خود و خانوده‌اش تلاش‌می‌کند - هر کسی به استقبال کارها رود، دارای‌بصیرت میشود - از تاخیر در کارها بپرهیزید،همچنین از دست دادن فرصت انجام کارهای‌خوب، زیرا آن موجب پشیمانی خواهد بود -کسالت و تنبلی آخرت را نابود می‌کند.
▪ امام جعفرصادق (ع):
ملعون است کسی که بار زندگی خودرا بر دوش دیگران افکنده باشد. در طلب روزی‌خود سستی نورزید، زیرا پدران شما زحمت‌می‌کشیدند و تلاش می‌کردند تا آن را به دست‌آورند. با اعمال خود دعوت کننده مردم باشید ونه با زبان‌تان.
▪ امام باقر (ع):
هرگز به آن چه نزد خداوندمتعال است دست پیدا نمی‌کنید مگر به وسیله‌عمل.
● ارزش کار در فرهنگ ملی ما
کار در فرهنگ ملی ما نیز جایگاه بسیار باارزشی‌دارد. ادبیات ما مملو از مطالبی است که مشوق وموید پرکار بودن انسان است. تعلیم و تربیت،اخلاق و فرهنگ ایرانی نیز همواره بر این نکته‌تاکید داشته است که کار سرمایه جاودانی
انسان‌است. تا همین چند سال پیش اکثر خانواده‌هاوقتی بچه‌های‌شان به سن و سال نوجوانی‌می‌رسیدند، آنها را با کار و کارگری آشنا می‌کردندو اکثر دانش‌آموزان و حتی دانشجویان تا دو دهه‌پیش در ضمن تحصیل کار می‌کردند و این یک‌افتخار بزرگ برای جوانان و نوجوانان بود که‌خودشان به مرحله‌ای از زندگی رسیده‌اند که‌می‌توانند با کار کردن روی پای خود بایستند واستقلال پیدا کنند.
اما متاسفانه در سال‌های اخیربا رواج فرهنگ سرمایه‌داری در کشور آن هم ازکثیف‌ترین نوع سرمایه‌داری یعنی سرمایه‌داری‌تجاری (نه سرمایه‌داری صنعتی) که متکی بردلالی و واسطه‌گری و ربا و نزول‌خوری و زندگی‌انگلی است، شرایطی پیش آمد که کار و کارگری‌در اذهان عمومی ننگ و عار قلمداد شد. نصرا...کوهی) یکی از کفاشان دست دوز قدیمی در این‌رابطه می‌گوید:(زمانی که ما وارد این کار شدیم‌هم درآمد این کار کفاف زندگی ما را می‌کرد و هم‌این که اعتبار و منزلت اجتماعی این کار بالا بود،اما متاسفانه امروز شرایطی حاکم شده است که نه‌درآمد کاری این نوع کارها خوب است و نه اعتبارو منزلت آن و به همین دلیل جوانان زیربار این‌نوع کار هانمی روند. امروز جوانان می‌خواهندکه در کمترین مدت به بیشترین درآمد برسند واین هم نمی‌شود مگر از راه‌های دلالی وواسطه‌گری و نزول‌خوری)
فصل اول- تعاریف
ماده 1- تعریف اصطلاحات مندرج در این قانون به قرار زیر است :
بند 1- سازمان :منظور از سازمان , سازمان برنامه و بودجه است.
بند 2- برنامه دراز مدت : منظور برنامه ایست که ضمن ان توسعه اقتصادی و اجتماعی برای یک دوره ده ساله یا طولانی تر به عنوان راهنمای برنامه ریزی های پنجساله پیش بینی می شود .
بند 3- برنامه عمرانی پنجساله- منظور برنامه جامعی است که برای مدت پنج سال تنظیم و به تصویب مجلسین می رسد و ضمن ان هدفها و سیاستهای توسعه اقتصادی و اجتماعی طی همان مدت مشخص می شود.در برنامه کلید منابع مالی دولت و همچنین منابعی که از طرف شرکت های دولتی و بخش خصوصی صرف عملیات عمرانی می گردد از یک طرف واعتبارات جاری و عمرانی دولت و هزینه های عمرانی شرکت های دولتی و بخش خصوصی از طرف دیگر جهت وصول به هدف های مذکور پیش بینی می گردد.
بند 4- برنامه ی سالا نه- منظور برنامه عملیات اجرایی دولت است که سالانه تنظیم و همراه بودجه کل کشور تقدیم مجلس شورای ملی می گردد و ضمن آن در قالب هدف ها و سیاست های مندرج در برنامه ی عمرانی پنج ساله هدف های مشخص و عملیات اجرایی سالانه هر دستگاه اجرایی با اعتبارمربوط تعیین می شود.
بند 5- بودجه ی عمومی دولت –منظور بودجه ای است که در آن برای اجرای برنامه ی سالانه منابع مالی لازم پیش بینی و اعتبارات جاری و عمرانی دستگاه های اجرایی تعیین می شود.
بند 6- اعتبارات جاری – منظور اعتباراتی است که در برنامه ی عمرانی پنج ساله به صورت کلی و در بودجه ی عمومی دولت به تفکیک جهت تامین هزینه های جاری دولت و
همچنین هزینه ی نگه داشت سطح فعالیت های اقتصاد ی و اجتماعی دولت پیش بینی میشود.
بند7-اعتبارات عمرانی- منظور اعتباراتی است که در برنامه ی عمرانی پنج ساله به صورت کلی و در بودجه ی عمومی دولت به تفکیک جهت اجرای طرح های عمرانی (اعتبارات عمرانی ثابت )و همچنین توسعه ی هزینه های جاری مربوط به برنامه های اقتصادی و اجتماعی دولت (اعتبارات عمرانی غیر ثابت )پیش بینی می شود.
بند 8 –عملیات اجرایی –منظور فعالیت های جاری و طرح های عمرانی دستگاههای اجرایی است که در برنامه ی سالانه مشخص می گردد.
بند 9 –فعالیت جاری –منظور یک سلسله عملیات و خدمات مشخصی است که برای تحقق بخشیدن به هدف های برنامه ی سالانه طی یک سال اجرا می شود و هزینه ی آن از محل اعتبارات جاری تامین می گردد.
بند 10- طرح عمرانی –منظور مجموعه ی عملیات و خدمات مشخصی است که بر اساس مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی یا اجتماعی است که توسط دستگاه اجرایی انجام می شود طی مدت معین و با اعتبار معین برای تحقق بخشیدن به هدف های برنامه ی عمرانی پنج ساله به صورت سرمایه گذاری ثابت شامل : هزینه های غیر ثابت وابسته در دوره ی مطالعه و اجرا و یا مطالعات اجرا می گردد و تمام یا قسمتی از هزینه های اجرای ان از محل اعتبارات عمرانی تامین می شود و به سه نوع انتفاعی و غیر انتفاعی و مطالعاتی تقسیم میگردد:
الف-طرح عمرانی انتفاعی –منظور طرحی است که در مدت معقولی پس از شروع به بهره برداری علاوه بر تامین هزینه های جاری و استهلاک سرمایه سود متناسبی به تبعیت از سیاست دولت را نیز عاید نماید.
ب-طرح عمرانی غیر انتفاعی –منظور طرحی است که برای انجام برنامه های رفاه اجتماعی و عملیات زیر بنایی و یا احداث ساختمان و تاسیسات جهت تسهیل کلیه وظایف دولت اجرا می گردد و هدف اصلی ان حصول درآمد نمی باشد .
پ-طرح مطالعاتی – منظور طرحی است که بر اساس قرارداد بین سازمان و یا سایر دستکاههای اجرایی با موسسات علمی و یا مطالعاتی متخصص برای بررسی خاصی اجرا میشود.
بند 11-دستگاه اجرایی –منظور وزارتخانه ,نیرو ها و سازمانهای تابع ارتش جمهوری اسلامی ,استانداری یا فرمانداری کل ,شهرداری و موسسه وابسته به شهرداری ,موسسه دولتی ,موسسه وابسته به دولت ,شرکت دولتی ,موسسه عام المنفعه و موسسه اعتباری تخصصی است که عهده دار قسمتی از برنامه سالانه بشود.
بند12-دستگاه مسئول بهره برداری –منظور دستگاهی است که پس از اجرا وتکمیل طرح عمرانی ,طبق قوانین و مقررات مربوط به بهره برداری و نگهداری از ان می گردد .این دستگاه ممکن است همان دستگاه اجرا کننده طرح و یا دستگاه دیگر باشد.
بند13-اصطلاحاتی که در این قانون تعریف نشده است طبق تعاریف مندرج در قانون محاسبات عمومی خواهد بود.
فصل دوم –شورای اقتصاد
ماده 2-به منظور هدایت و هم آهنگ کردن امور اقتصادی کشور شورایی مرکب از وزیران بشرح زیر و رئیس کل بانک مرکزی ایران به ریاست رئیس جمهور بنام شورای اقتصاد تشکیل می شود.
وزیر کار و امور اجتماعی
وزیر کشاورزی
سرپرست سازمان برنامه و بودجه(معاون رئیس جمهور)
وزیر بازرگانی
وزیر جهاد سازندگی
وزیر صنایع و وزیر صنایع سنگین
وزیر معادن و فلزات
وزیر نفت
وزیر نیرو , وزیر تعاون ,((یکی از معاونان رئیس جمهور نیز حضور دارد.))
ماده 3-شورای اقتصاد وظایف زیر را عهده دار خواهد بود :
1-تعیین هدفهای کلی برنامه های عمرانی کشور
2-بررسی خط مشی ها و سیاست های اقتصادی و اجتماعی جهت طرح در هیات وزیران
3-اظهار نظر نسبت به برنامه های عمرانی جهت طرح در هیئت وزیران
4-تعیین خط مشی تنظیم بودجه کل کشور
5-بررسی بودجه کل کشور برای طرح در هیئت وزیران
6-اتخاذ تصمیم درباره ی مسائل ,که مسئولان دستگاههای اجرائی در زمینه ی اجرای طرحها و فعالیتها با ان مواجه و در شورا مطرح می نمایند
7-تصویب اصول و سیاستها و ضوابط مربوط به اعطای وام از محل اعتبارات عمرانی به موسسات دولتی و شر کتهای دولتی و سایر موسسات در بخش عمومی و شهرداری ها به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارائی و سازمان برنامه و بودجه
8-تصویب اصول و سیاستها و ضوابط مربوط به اعطای وام و یا مشارکت دولت در سرمایه گذاری موسسات خصوصی از طریق بانکها و موسسات اعتباری به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارائی و سازمان برنامه و بودجه
9-تصویب اصول و سیاست ها و ضوابط مربوط به اخذ وام و اعبارات خارجی که توسط کمیته ای مرکب از نمایندگان وزارت دارایی ,وزارت اقتصاد و سازمان و بانک مرکزی ایران تنظیم و پیشنهاد خواهد شد.
10-بررسی و اظهار نظر نسبت به آیین نامه های و مقررات مربوط به اجرای این قانون و قوانین برنامه های عمرانی پنجساله که توسط سازمان تهیه می شود جهت طرح و تصویب در هیات وزیران
11-وظایفی که در سایر قوانین به هیات عالی برنامه محول گردیده است از تاریخ اجرای این قانون به عهده شورا ی اقتصاد خواهد بود
تبصره-وظیفه دبیرخانه شورای اقتصاد را سازمان عهده دار خواهد بود.
فصل سوم-سازمان برنامه و بودجه
ماده 4- سازمان برنامه و بودجه موسسه دولتی است که زیر نظر رئیس جمهور اداره می شود و رئیس آن معاون رئیس جمهور است .
ماده 5- وظایف و اختیارات سازمان در زمینه ی برنامه ریزی ,تنظیم بودجه و نظارت به قرار زیر است:
انجام مطالعات و بررسیهای اقتصادی و اجتماعی به منظور برنامه ریزی و تنظیم بودجه و تهیه گزارشهای اقتصادی و اجتماعی
تهیه برنامه دراز مدت با تبادل نظر با دستگاه های اجرایی وتسلیم آن به شورای اقتصاد.
تهیه برنامه عمرانی پنجساله طبق فصل چهارم این قانون.